​Ирина Ивановна Лопатка:

«…Ну, а тогда ходит этот немец и - на улицу! Гонит на улицу. Всех, до одной души, на улицу. Ну, мы, правда… Я девочку за руку, и булка хлеба лежала на шкафчике - я за эту булку, под мышку - и на улицу. Мы ж думали, построят и снова, може, отпустят.

А они построили в ряды, в три ряда и погнали на колхозный двор. Там снова построили в два ряда… в три ряда также. Всех, всех! Всех повыгоняли: из бани, из магазина, из клуба - всех, всех. А потом ходят и выбирают. Вот поглядит в глаза и - за плечо или за руку вытащит. И вытащит, в другой ряд ставит.

Дак я девочке говорю:

-  Налечка, беги к бабушке и стой. А мы с Катей утечем.

Так звали брата жену. И у нее трое детей. Уже намерение было, что нас на Погорелое погонят, а там большой лес, дак я говорю:

- Мы утечем. Лесом будут гнать, дак мы утечем.

Уже село горит. Дверь у нас открытая в хате, дак наложили соломы, натаскали немцы, и уже из дверей полыхает огонь. И тогда они погнали нас. А эта девочка моя плачет:

- Не хочу.

Стала около бабушки и стоит уже, плачет. Полицай идет.

- Чего ты, девочка, плачешь?

- К маме хочу.

- А где твоя мама? Иди к маме.

Она прибежала, я ее за руку, и командуют нам:

- Вперед!

Погнали нас. А этот вот, старый был, наш сосед, дак он не может идти, дак они его палкой, палкой! Потом одна старуха была. И ту - палкой. И девка, може, девятнадцати-двадцати годов, дак она под ельником лежала, спряталась. Дня два там лежала. А тогда весна холодная была, в мае, что ли. Это уже последний год был. Дак они к той девке и поспихивали всех, а мы их уже не видели. Ну, а нам скомандовали:

- Вперед!

А всех, кого повытаскивали из рядов, – назад, в село. В дом их погнали, и в сенцы. И еще в два дома…

А когда вернулись из лесу те, что были в лесу, дак они уже горели. Дак они багры брали… Они их тут поворачивали - узнавали, каждый своего. Хоронили потом. Вот тут памятник стоит. Много, много - може, дома четыре заполнили!..

А нас гнали на Погорелое сначала, семей десять с детьми. Потом прошу девок:

- Девки, утеките которая. Партизаны ж не все пропадут, хоть скажете, кто живой, а кто…

Боялись, никто не утек. Девчат несколько там шло с нами. И никто тогда, никто не утек. Тогда нас в Буду загнали и закрыли в сарай. А мужчин отделили и в истопке заперли. Дак мужчин там много было, а помещение малое, дышать было нечем, дак они потолок подняли. Ну, а нас загнали в сарай, все ночевали. Ну, а назавтра выгнали и снова построили, и снова так же выбирали. Еще наших семь женщин с детьми выбрали.

Вопрос: 

- Что-нибудь спрашивали или просто так: посмотрит и выбирает?

- Так вот посмотрит и за руку вытащит или за воротник вытащит - а остальных уже погонят в Лапичи. Дак многие сами просят. Тут у нас одна женщина была, уже старая, дак она говорит:

- Паночек, я уже старая, не дойду в Лапичи.

Сама в огонь… А какую насильно вытащит - черт их знает! Я не знаю, как они узнавали…»

Куда, в какую шеренгу проситься, люди не знают. И многие - сами в ту, которую как раз осудили на смерть, на сожжение. А палачам вон как весело играть «в кошки-мышки»: ну, ну, бабка, гори, если сама напросилась!

«Дак тех в истопку загнали, а нас повели в Лапичи. Их сначала в истопку загнали. После, говорили, погнали в Полядки и там сожгли. Семь женщин с детьми. А одна девочка большая была и с ней четверо младших, дак она тоже сама просится, говорит:

- Паночек, я не донесу.

- Одно с ней было маленькое.

- Ну, дак становись тут!..

И ее, ту девочку с детьми, тоже загнали и спалили… Не знала и попросилась…» [1, с. 291-295].

 

* * * * *

Ларыса Кажэўнікава: 

«Ціха і мірна жыла да вайны невялікая вёска Лочын. Размешчаная ўдалечыні ад вялікіх дарог, яна нічым не адрознівалася ад сотні такіх самых вёсачак, што раскінуліся па беларускай зямлі. Людзі працавалі, адпачывалі, спраўлялі вяселлі, нараджаліся і паміралі. Бяду прынесла вайна: у кожную сям’ю ўвайшло гора. Жыхароў жа Лочына напаткаў лёс Хатыні.

...Была якраз раніца, калі цішыню вясковай вуліцы парушыла чужая, падобная на лаянку мова. Гітлераўцы пачалі выганяць усіх на вуліцу. Шукаючы паратунку, людзі пабеглі ў касцёл. У ім яны бачылі сваё выратаванне, верылі, што Бог не пакіне іх. Толькі фашысцкія вылюдкі палічылі інакш. Яны абкружылі драўляны будынак касцёла і запалілі яго.

Людзі мітусіліся ў агні, кідаліся да дзвярэй, але тыя былі нечым падпёртыя. Яны крычалі і плакалі. А немцы стаялі перад полымем і... смяяліся. У страшным агні загінулі не толькі дарослыя, а і дзеці.

Сёння на падмурку таго касцёла стаіць помнік загінуўшым» [4].

 

* * * * *

В. Валчок:

 «Усё насельніцтва вёскі Лочын, ды і іншых вёсак, па сутнасці ваявала супраць гітлераўцаў. Маладыя былі на фронце і ў партызанах, а старыя і дзеці памагалі ім, як маглі.

Мая маці Валчок Вольга Сцяпанаўна пастаянна пякла хлеб для партызан. Бацька Мікалай Сямёнавіч выпрацоўваў скуры на вопратку і абутак. Ды і ўсе аднавяскоўцы чым маглі, тым і дапамагалі. У Лочыне заўсёды знаходзілася партызанская застава брыгады Каралёва. І сувязь насельніцтва з партызанамі была самая цесная. Камандзір партызанскай заставы ажыццяўляў усю паўнату ўлады, Калгас распусцілі, каб не даць фашыстам вывезці хлеб, Усё было схавана і раздадзена калгаснікам. Адным словам. захопнікі ні грама не атрымалі ў нашай мясцовасці. А вёска Макаўе жартам называлася другой Масквой. Тут не спускаўся чырвоны флаг да вялікай блакады вясной 1944 года.

Раз’юшаныя захопнікі і іх прыхвасні ў перыяд вялікай блакады датла спалілі вёскі Весялова, Макаўе, Віктарова, Лочын, Новы Лочын разам са старымі і дзецьмі. У Лочыне згарэла і мая маці Вольга Сцяпанаўна са сваім унукам пяцігадовым Віцем. Я ў той час быў ужо ў партызанах. I калі мы вярнуліся пасля прарыву блакады, мне дазволілі наведаць сваю вёску. Відовішча было жудаснае, словамі цяжка перадаць. На вуліцы валяліся трупы дзяцей, у калодзежы таксама трупы. Пахла паленым, жывога нават ката не было. Відавочцы расказвалі, што як сталі паліць дом з людзьмі, людзі праламалі дзверы. Іх тут жа расстрэльвалі з кулямёта. А дзяцей падкідвалі ўверх - вылюдкі  трэніраваліся  ў стральбе па лятучых мішэнях.

З вёскі Віктарова загінула ў гэтым жудасным адзе сям’я Мікалая Зінавенкі, а сам гаспадар цудам застаўся жывы. I калі партызаны вялі палонных фашыстаў, Мікалай Зінавенка напрамілы бог прабіў у камандзіра даць яму аднаго фашыста, каб з ім пагаварыць. Як ён з ім гаварыў! Гэта толькі паслухаць, гэта была споведзь, быў пратэст усіх загінуўшых у агні бязвінных. Ён пытаўся ў фашыста, за што той паліў яго дзяцей, называючы кожнага па імені. Ён гаварыў: «Што яны табе зрабілі. што яны зрабілі тваёй Германіі, твайму народу? Яны чэсна жылі, вучыліся, працавалі, упрыгожвалі сваю Радзіму, а ты прыйшоў і аддаў іх такой пякельнай смерці…».

Не ведаю, ці разумеў яго фашыст ці не, але слухаў і маўчаў, а партызаны стаялі са слязьмі на вачах. Я тады думаў, што калі мне давядзецца ўступіць на германскую зямлю, то буду знішчаць усё жывое. Так думалі многія. Але выхо-дзіць, не так выхаваны наш чалавек, не такое ў яго сэрца. Высветлілася, што мы зусім другія, не падобныя на гэтых варвараў. I вось мне ў 1945 годзе даводзіцца ўжо на караблі адшвартоўвацца ў базе акупацыйнай зоны «Расток». Хлопцы на караблі ведалі, што нарабілі фашысты ў маім Лочыне і маёй сям’і. Калі мы адшвартаваліся каля сценкі, я ўбачыў дваіх дзяцей, брудных, абарваных, таксама прыкладна пяці-шасці гадоў, якія стаялі з працягнутымі ручанятамі, прасілі есці (іх волен эсэн). У маёй галаве і думкі не ўзнікала: чые гэта дзеці? У свядомасці была толькі адна: хутчэй накарміць іх, гэта вельмі страшна, калі дзеці галодныя. Хуценька вынес ім бохан хлеба, масла, кансерву. Яны падзякавалі і пайшлі.

Хлопцы потым гаварылі мне: «Ты ж успомні свае словы». Так, я ўспамінаў, але ўсё роўна дзяцей шкода. Прычым тут дзеці, калі іх бацькі - варвары. Мне яшчэ многа разоў даводзілася бачыць, як на тэрыторыі Германіі нашы маракі, салдаты; афіцэры, адным словам, усе савецкія людзі дапамагалі насельніцтву ўсім, чым маглі. I не знойдзецца на зямлі Германіі такі чалавек, які, б такую споведзь прамовіў пра нас, як некалі гэта гаварыў Мікалай Зінавенка.

Праўда, цяпер і ў нас часам даводзіцца чуць нядобрыя словы пра ўдзельнікаў вайны. Гэта так крыўдна, што другі раз проста-такі камень на сэрца кладзецца. Відавочна, мала, вельмі мала расказваецца моладзі пра той страшны час, пра жалезную волю нашага народа, пра тыя беды, якія прызначыла нам гісторыя.

Вёска Лочын крыху адрадзілася, Весялова і Макаўя, відавочна, ужо і на карце няма. Няма Віктарова і іншых вёсак. Гэтыя мясціны цяжка пазнаць. Гора, прынесенае вайной у нашу мясцовасць, і да гэтага часу не забываецца» [2].

 

* * * * *

Юрий Константинович Кедич:

«Блакіраваўшы вёску, карнікі сагналі ўсіх жыхароў у цэнтр і прапанавалі старым і дзецям адысці ўбок, маўляў, для таго, каб адвезці іх у гарнізон на машынах. Астатнім загадалі ісці пешшу. Як толькі гэта калона рушыла на Пагарэлае, старых і дзяцей загналі ў дамы. Потым зачынілі дзверы і падпалілі. Дзядулі і бабулі гарэлі разам з унукамі» [3, с. 6; 5, с. 205-207].

Список использованных источников: 

1. Адамовіч, А. Я з вогненнай вёскі… / А. Адамовіч, У. Калеснік, Я. Брыль. - Мінск: Мастацкая літаратура, 1977. - 464 с., ил.

2. Валчок, В. Мы - савецкія / В. Валчок // Запаветы Леніна. - 1990. - 21 красавіка.

3. Вікторчык, Н. Крывавыя «сёстры» Хатыні на Асіповіччыне /  Н. Вікторчык // Асіповіцкі край. - 2014. - 08 мая. - С. 6.

4. Кажэўнікава, Л. Крывавы калодзеж / Л. Кажэўнікава // Запаветы Леніна. - 1995. - 15 лютага. 

5. Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Асіповіцкага раёна. – Мінск: БЕЛТА, 2002. - 720 с.